Jałowiec-historia zastosowania

Jałowiec (Juniperus communis) to nazwa reliktowej rośliny leczniczej znanej już w czasach biblijnych, kiedy używano jej do odpędzania złych duchów. W niektórych kulturach jest symbolem wiecznego życia, sądzono że może on zwalczać śmierć. Nazwa gatunkowa inniperus pochodzi od celtyckiego słowa „jeneprus”, czyli kolczasty, a łacińskie „communis” znaczy zwykły.

W mitologii greckiej Jazon i Medea przy pomocy jałowca usypiają smoka strzegącego Kolchidzie złotego runa.

Starożytni Egipcjanie palili jałowiec, wdychając jego opary, w celu duchowego i fizycznego oczyszczenia.

Indianie północnoamerykańscy używali jałowca do leczenia ran, chorób skóry, kości i stawów, umieszczając chorych wśród zarośli jałowca, gdzie powietrze nasycone było leczniczymi substancjami.

Avicenna polecał jałowiec jako środek moczopędny. Jałowiec spalano we francuskich szpitalach w czasie epidemii ospy, używano go także w walce z dżumą i innymi chorobami zakaźnymi. W średniowieczu odkryto różnorodne właściwości lecznicze jałowca, które z powodzeniem wykorzystuje się po dziś dzień.

W Rosji pierwsze pisane wzmianki o leczniczych właściwościach jałowca zostały wydane w 1772 w czasopiśmie „Magazyn Ekonomiczny”, wskutek czego jałowiec został włączony do oficjalnej farmakologii. Na Rusi dawniej uważano, że jałowiec chroni od ukąszeń węży, dlatego nasi przodkowie nosili na szyi woreczki z zaszytymi nasionami jałowca. W Niedzielę Palmową w cerkwiach wkładano poświęcone wiązanki jałowca za ikony. Uważano to za ochronę nie tylko od złych duchów, ale i od pożarów i błyskawic. W czasach Dymitra Dońskiego do łaźni chodziło się nie tylko z brzozowymi, ale i z jałowcowymi witkami. „Dla zdrowego powietrza” w chatach chłopskich posypywano gorący popiół igiełkami jałowca, chroniąc się tym samym od much i komarów. Na Krymie, aby uchronić rzeczy od moli, wkładano do skrzyń z wełnianą odzieżą kawałki aromatycznego jałowcowego drewna.

Pod koniec XIX wieku olejek jałowcowy, tłoczony z igieł i jagód jałowca, używano do sterylizacji nici chirurgicznych.

W medycynie ludowej jałowiec pełni podstawową rolę. Jagód używa się jako środka wzbudzającego apetyt, w postaci wywaru przy chorobach wątroby, pęcherza moczowego, kamicy nerek, zapaleniu przydatków i reumatyzmie. Same jagody je się przy wrzodach żołądkach. Wywar z jagód i gałęzi pije się przy braku miesiączki. Wiele z tych receptur wywodzi się od wskazań Sebastiana Kneippa. Z jagód sporządza się również spirytus jałowcowy używany zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie.

Współczesna medycyna stosuje jagody jałowca przy obrzękach, jako środek moczopędny, a także w chorobach nerek, pęcherza moczowego, dróg moczowych, jako środek dezynfekujący, przeciwbakteryjny i przeciwzapalny. W postaci wyciągu stosuje się go z antybiotykami i innymi lekami. W Polsce i w Bułgarii jagody jałowca są stosowane jako środek diuretyczny w chronicznych zapaleniach nerek i pęcherza moczowego, chorobach wątroby, zapaleniach skóry i reumatyzmie.

W Niemczech, oprócz wymienianych już chorób, owocami jałowca leczy się choroby żołądka, wątroby i choroby skórne (świerzb, liszaj, wysypki).

We Francji uważa się wszystkie części jałowca za dobroczynne dla zdrowia. Od dawna używa się go jako skutecznego środka diuretycznego.

Jako surowiec lekarski wykorzystuje się dojrzałe szyszkojagody, które zbiera się na przełomie września i października. Szyszkojagody zawierają 0,5 – 2% olejku eterycznego, w skład którego wchodzą mono – i bicykliczne monoterpeny i seskuiterpeny (pinina, kadynina, borneol, kamfora, i terpinian); oprócz tego w szyszkojagodach zawarte są cukry (około 40%), żywice (około 10%), tłuszcze, substancje pektynowe (pentozany), kwasy organiczne (jabłkowy, mrówkowy, octowy), barwnik juperyn, witamina C, wosk. Wydzielina szyszkojagód jałowca – podfilotoksyn, redukuje opuchlizny i obrzęki.

Jałowiec od wieków wykorzystywany jest do produkcji kosmetyków w różnych krajach świata. Stosowano go do walki z łysieniem i w celu wzmocnienia włosów.